هشتم بهمن ماه امسال روزنامه اطلاعات همین مطلب وبلاگ را به عنوان مقاله در روزنامه چاپ کرده که اصل ان رابرای شما در وبلاگ منتشر می کنم .
البته من به دنبال مادیات قضیه نیستم ولی خیلی خوشحالم که نویسنده گرامی اطلاعات از متن وبلاگ من استفاده کرده است مخصوصا اینکه فکر کنم رسالت خودم را دراین متن به نحو شایسته انجام داده ام چون در اصل خبر نامی از میمه نبود ولی در مقاله اطلاعات که متن وبلاگ من کپی شده است نام میمه در صدر مقاله خودنمایی می کند.
( مقاله روزنامه اطلاعات -هشتم بهمن ماه ۸۵)
هر طرف ، بوي علم ها مي وزد...
جلوه هايي از مراسم و آئين هاي سوگواري سالار شهيدان در نقاط مختلف كشور
آئين هاي عزاداري ماه محرم همه ساله در سراسر ايران با شور و عشق خاص مردم به اباعبدالله الحسين(ع) برگزار مي شود و عاشقان آن حضرت ارادت و تجديد ميثاق خود را هر سال در قالب عزاداري مستحكم تر مي كنند.
اين آئين هاي عزاداري به فراخور فرهنگ و شيوه هاي مرسوم هر منطقه و استاني متفاوت است و از ديرباز همواره در قالب هيات هاي مذهبي و راه اندازي دستجات و تكايا برگزار شده است.
با وجود گذشت بيش از يك هزار سال از مصيبت شهادت امام حسين(ع) و ياران وفادارش نه تنها از عمق اين حادثه كاسته نشده بلكه هر چه مي گذرد عاشورا قلمروي گسترده تر شده و آيين هاي عزاداري باشكوه بيشتري برگزار مي شود.
با نگاهي به تاريخ ايران درمي يابيم كه آيين هايي چون نخل گرداني و حمل تابوت هاي تمثيلي شهداي كربلا در شهرها در زمان آل بويه مرسوم بوده و در زمان قاجار نيز ساختن تكيه دولت توسط ناصر الدين شاه موجب رونق گرفتن تعزيه شد.
در زمان سلطنت رضاخان ميرپنج برپايي تعزيه و نمايش هاي تعزيه گونه به اين بهانه كه نوعي خرافات است ممنوع اعلام شده بود و در مقابل، هيات هايي توسط وي راه اندازي شد كه در آن ارتشيان ، درباريان و حتي خود شاه در ماه محرم در دسته هاي عزاداري شركت مي جستند.
امروزه روضه خواني و مداحي نسبت به ديگر آئين هاي مرسوم همچون تعزيه خواني از توجه بيشتري برخوردار است.
در اين گزارش سعي شده است تا گوشه اي از آيين هاي عزاداري شهرهاي مختلف ايران در سوك سالار و سرور شهيدان بازگو شود.
ميمه از توابع استان اصفهان
مجلس روضه خواني همه ساله در تكايا و مساجد ميمه و بعضاً منازل شخصي اين شهر برپا مي شود و بيش از يك قرن از سابقه برگزاري آن مي گذرد.
بنابر سنت ديرينه ، هيات هاي عزاداري ميمه از ميدان تعزيه در ليالي و ايام عاشوراي حسيني عزاداري و زنجيرزني را آغاز و بعد به اماكني كه در آن افراد نذر دارند مي روند.
ميمه نزديك به ده هيات عزاداري بزرگ دارد كه مراسم خود را با شكوه غيرقابل وصفي برگزار مي كنند.
همچنين در ميمه از اول محرم هر روز تعزيه خواني برگزار مي شود كه روزهاي تاسوعا و عاشورا بي نهايت ديدني است.يكي از عزاداري هاي سنتي ميمه، برگزاري مراسم كفن پوشان و كتل داران است كه اين دو در قالب دو دسته عزاداري، آوردگاه امام حسين(ع) را به تصوير مي كشند.
آذربايجان
ماه هاي محرم و صفر در آذربايجان ماه هايي است كه مردم استان اعم از شيعه و سني و حتي اقليت ها از هر حركتي كه به نوعي بيانگر سرور و طرب باشد دوري مي جويند.
در اعتقادات محلي مردم استان توسل به دسته هاي عزاداري براي شفاي بيماران از سالار شهيدان جايگاه ويژه اي دارد؛ طوري كه بارها مشاهده شده بيماراني از هموطنان مسيحي مقيم شهرهاي استان نيز در مسير دسته هاي عزاداري نشسته و از شهيدان كربلا طلب حاجت كرده اند. در روزهاي تاسوعا و عاشورا در مناطقي از شهر اروميه كه جمعيتي از اقليت هاي ديني نيز در آن سكونت دارند مسيحيان زيادي را مي توان يافت كه همراه با ديگر مردم در سير عبور دسته ها قرار گرفته و براي امام حسين(ع) و شهداي كربلا اشك مي ريزند.
در عزاداري هاي مردم آذربايجان غربي به مانند برخي مناطق كشور از نمادهايي مانند عَلَم و كُتَل و اسب به عنوان مظهر ذوالجناح و گهواره به ياد حضرت علي اصغر، طفل شيرخوار كربلا، استفاده مي شود كه اين سمبل ها در ايجاد فضاي حزن و اندوه در عزاداري ها نقش موثري ايفا مي كند.
به اعتقاد مردم منطقه، دادن نذري به گهواره علي اصغر موجب شفاي كودكان بيمار مي شود و دادن نذر به ذوالجناح نيز موجب گشايش در كارها خواهد شد.
شبيه خواني نيز از جمله آيين هايي است كه معمولا در روز عاشورا در برخي از روستاهاي شهر اروميه، خوي، سلماس و ماكو انجام مي گيرد كه اين شبيه خواني ها به نوعي بازسازي صحنه هاي روز عاشورا در صحراي كربلاست و چگونگي به شهادت رسيدن ياران امام حسين(ع) و خود آن حضرت است. پخش نذورات از جمله نان فتير، شربت، شير داغ و حلوا در امام زاده ها مرسوم است و حتي در برخي از امام زاده ها مردم گوسفند قرباني كرده و گوشت آن را در بين دسته ها پخش مي كنند.
در سحرگاه روز سوم كه در اروميه به آن اهل قبيله گفته مي شود، در برخي از مناطق تعدادي از جوانان در حالي كه لباس هاي عربي به تن كرده اند از مساجد خارج شده و اشعاري را با مضمون به خاكسپاري سيدالشهدا مي خوانند.
خوزستان
سنج، دمام و بوق، هر سه از سازهاي تشكيل دهنده همنوازي در آيين عزاداري ايام محرم در خوزستان است كه سابقه آن به بيش از 100 سال مي رسد و آن طور كه نقل شده اين شيوه از كشورهاي آفريقايي به دليل مسافرت هاي دريايي مردم جنوب به ايران آورده شده است.
بوق مخصوص از شاخ بلند و پيچ دار گاو، گاوميش، بز و يا گوسفند ساخته مي شود كه دميدن در آن و به صدا درآوردن آن كار بسيار مشكلي است. در آبادان مجموع نوازندگان دمام و سنج بين پنج، هفت و گاهي 9 نفر متغير است. به طوري كه يك نفر به عنوان <اشكون> در جلو صف، دمام زنان، قرار مي گيرد و ساير نفرات در طرفين او مي ايستند.
در پايين صف دمام زنان، يك سنج زن قرار دارد و ساير سنج زنان در لابلاي دمام زنان جاي مي گيرند و براساس نت مشخص، نواي سنج و دمام را مي نوازند. در اين خطه نوحه از اقبال بي نظير عمومي بهره مند است و مراسم سينه زني همراه با آواز نوحه كه خود نوعي ملودرام حزن انگيز است، تحقق مي يابد. اين مراسم با ترتيب و برنامه خاصي شروع و اوج آن زماني است كه نوحه خوان اعلام <واحد> مي كند.
خراسان جنوبي
شهرستان بيرجند مركز خراسان جنوبي نيز با فرا رسيدن ماه محرم الحرام با نصب پرچم هاي سياه و علم هاي مخصوص عزاداري در مساجد، حسينيه ها و تكايا به عزاداري مي پردازند.
برگزاري مراسم مشعل گرداني در روستاي خور و بركوه و سنگ زني در روستاي درخش بيرجند، شبيه گرداني، تعزيه خواني، آتش زدن نمادين خيمه ها، راه اندازي كاروان هاي سبزپوش و سرخ پوش از ديگر آيين هاي سوگواري شهادت سالار شهيدان در روز عاشورا در اين شهرستان است.
در مراسم مشعل گرداني روستاي خور، مشعل به شكل استوانه اي است كه از 20 تسمه آهني تشكيل شده كه بعضي از آنها بلندتر است و پايه مشعل فلزي و حدود 2 متر ارتفاع دارد. اين مشعل را در شب نهم محرم روشن مي كنند.
سنگ
سنگ در مراسم سنگ زني روستاي درخش، از دو تكه چوب استوانه اي هشت سانتيمتري تشكيل شده كه نخي از آن عبور كرده و در پشت دست قرار مي گيرد.
اين روستا هشت نفر سنگ زن دارد كه از شب پنجم اين كار را همراه هيأت با آهنگ نوحه سينه زني يا زنجيرزني انجام مي دهند و يا نوحه جداگانه مي خوانند. مردم معتقدند كه سنگ زني به نشانه سنگي است كه كفار به دندان مبارك رسول خدا زده اند.
سمنان
اجراي تعزيه، تشكيل هيأت هاي عزاداري، سينه زني و زنجيرزني، حركت شتران با كجاوه به عنوان نمادي از كاروان كربلا و اسرا، نخل گرداني، اطعام دادن و نذري دادن، بويژه در شب هاي تاسوعا و عاشورا و شام غريبان از جمله سنت هايي است كه هر سال در ماه محرم در استان سمنان برگزار مي شود. تعزيه يكي از اين سنت هاست كه طرفداران زيادي دارد. هنرمندان اين استان تعزيه را نوعي هنرنمايي براي تثبيت و تجلي نهضت حسيني و قيام عاشورا مي دانند و معتقدند كه زيبايي نهضت كربلا در تعزيه ناب و اصيل متجلي مي شود.
تعزيه در حقيقت نوعي پيام رساني است كه براي نهادينه كردن فرهنگ عاشورا مي توان از آن استفاده كرد. نخل گرداني كه به خصوص در شهرهاي سمنان و شاهرود مرسوم است، نمادي از تشييع جنازه امام حسين(ع) است. همچنين حركت شتران با كجاوه ها كه نمادي از كاروان كربلا و اسرارست.
برپايي خيمه نيز يادآور خيمه هاي امام حسين(ع) در كربلاست. اطعام دادن و نذري دادن در ماه محرم مخصوصاً در شبهاي تاسوعا و عاشورا به عزاداران حسيني يكي ديگر از رسوم اين استان به شمار مي رود. مردم شهر شاهرود نيز از دوران قديم در روز پنجم محرم به ياد جان فشاني هاي حضرت ابوالفضل العباس(ع) آيين طوق بندان (علم بندان) را باشور و احساسات مذهبي خاصي برگزار مي كنند.
آنان با برپايي اين آيين نمادين نشان مي دهند كه اگر در هنگام شهادت علمدار كربلا نبودند كه به ياري آن حضرت بشتابند، امروز همه آماده اند تا به ياد آن روز، پرچم حضرت ابوالفضل العباس(ع) را برافراشته نگاه دارند.
تكيه بازار شاهرود كه به تكيه زنجيري معروف است و از بزرگترين تكاياي اين شهر به حساب مي آيد وظيفه جمع آوري طوق ها و برگزاري دسته طوق بندان را بر عهده دارد.
عاشقان ابوالفضل العباس(ع) سپس در قالب هيأتي به سوي مساجد و تكاياي ديگر به راه مي افتند و در طول مسير به چاوشي و خواندن مصيبت مي پردازند.
سيستان و بلوچستان
نوحه خواني، سينه زني، زنجيرزني، برگزاري زيارت عاشورا و تعزيه خواني از جمله آيين هاي معمول مردم سيستان در ايام محرم به شمار مي رود پخت حليم و شله زرد امتناع مردم سيستان از پخت غذا در سه روز قبل از واقعه عاشورا پشت بام رفتن ريش سفيدان و تلاوت قرآن و ذكر دعا براي اعلام رسيدن ماه محرم و برگزاري مجالس روضه و عزاداري در منازل از جمله آداب خاص مردم سيستان در ماه محرم و 18 روز پس از آن است. تعزيه در سيستان به صورت روز شمار اجرا مي شود. به اين صورت كه شبيه خوانان هر روز ماه محرم را به يكي از ياران امام حسين(ع) مثلا حضرت علي اكبر(ع) و يا حضرت ابوالفضل (ع) اختصاص مي دهند.
در بلوچستان، مردم اهل تسنن با آغاز ماه محرم، خود را در سوگ سرور و سالار شهيدان سهيم دانسته و با اجراي برنامه هاي وعظ و سخنراني در محافل مذهبي به استقبال از اين ماه مي روند.
با آغاز اولين روز از ماه محرم، امامان جمعه، پيش نمازان مساجد و بزرگان اهل تسنن با سخنراني در مساجد و محافل مذهبي، مردم را از اهميت اين ماه آگاه مي سازند و با روايت احاديث مختلف سعي دارند مظلوميت امام حسين(ع) و نقش وي در اسلام و همچنين عظمت اين ماه پربركت را به نمازگزاران منتقل كنند.
درماه محرم، زنان دست از انجام كارهايي مثل حصيربافي و سوزن دوزي برمي دارند و بيشتر سعي دارند خود را با ذكر و تسبيح و نماز و روزه مأنوس نمايند.
در ظهر عاشورا مردم محلي در بندر مرزي چابهار با آداب و رسوم خاصي با آتش زدن خميه ها به ياد اسيران كربلا بر سينه مي زنند و با حضرت زينب(س) و اسيران همدردي مي كنند.
گيلان
اعتقاد و باور مردم به حضرت ابوالفضل العباس، حضرت علي اكبر و علي اصغر(عليهم السلام) و حربن يزيد رياحي و زنان و كودكان سيد الشهداء در ايام و برگزاري آيين هاي ويژه سوگواري به نام آنان نمونه اي از باور داشت هاي مذهبي مردم اين استان است.
يكي از آيين هاي عزاداري در اين ماه عَلَم بندي است كه از يك روز مانده به محرم تا روز هفتم اين ماه در مناطق شهري و روستايي استان گيلان برگزار مي شود.
در روز اول اين مراسم مردم مناطق مختلف با پذيرايي از عزاداران در مساجد و حسينه ها در بعد از ظهر با تشكيل دستجات مختلف سينه زني و خواندن نوحه، پرچم هاي سياه را به نشانه عزاداري سيدالشهداء در بالاي سر در مساجد و گنبدهاي آن نصب مي كنند.
مازندران
برخي از مردم در يكي دو روز قبل از ماه محرم در استقبال از اين ماه در خانه خود مراسم روضه خواني برپا مي كنند و اطعام مي دهند.
يكي از آيين هاي خاص ماه محرم در مازندران، آيين نخل گرداني در روستاي نوا در شهرستان آمل است. از روز اول تا هفتم محرم مردم به عزاداري مي پردازند و سعي مي كنند در اين روزها كليه نذورات خود را ادا كنند و براي مراسم نخل گرداني آماده شوند.
در روز هفتم محرم، مردم روستاي نوا و بسياري از اهالي اطراف به كنار نخلي مي روند و به آن سلام مي كنند. روز هشتم محرم نيز نخل را بيرون مي آورند و در محله ها مي گردانند. مردم نيز به همراه نخل مي روند. در روز هشتم، نهم و دهم، همراه نخل گرداني، نذوراتي مانند شير بين مردم توزيع مي شود. نخل را به در هر خانه كه مي برند، صاحب خانه نذر خود مانند شربت، خرما، شير، دود كردن اسپند را به جاي مي آورد و اگر نذرش قرباني كردن گوسفند باشد، قرباني مي كند.
در شامگاه عاشورا كه شام غريبان است نخل را دور محل مي گردانند و همه مردم پابرهنه و شمع به دست، همراه نخل به امامزاده محل مي روند و تا صبح به سينه زني و عزاداري مي پردازند.
دسته گرداني، يكي ديگر از مظاهر مشخص مراسم عزاداري در ايام محرم است كه با اشكال زنجير زني، سينه زني، شام غريبان و مراسم قوم بني اسد، نواي يا حسين را از مساجد و تكايا به خيابان ها مي كشاند و جلوه هاي عشق و ارادت مردم به امام حسين(ع) و خاندان مطهرش را به منصه ظهور مي كشاند. برخي از روستاها ازگذشته در اين دو روز پذيراي عزاداران حسيني بوده اند و همچنان با حفظ اين سنت در روزهاي عاشورا و تاسوعا از همه كساني كه براي عزاداري مي آيند پذيرايي مي كنند.
از آداب و رسوم بومي منطقه غرب مازندران كه سال ها است نسل به نسل همچون امانتي گرانمايه به نسل حاضر رسيده، آيين <كرنازني> در محرم است. كرنا زني، ويژه عزاي امام حسين(ع) بوده و در محلاتي چون آخوند محله، نارنج بن، تالش، محله فتوك و سادات محله شهرستان رامسر و برخي مناطق استان گيلان سابقه اي چند قرني دارد.
آيين كرنازني، بيشتر به صورت دسته جمعي و در محوطه مسجد انجام مي گيرد و علاوه بر روزهاي تاسوعا و عاشورا در سوم و هفتم شهادت امام حسين(ع) و يارانش نيز كرنا نواخته مي شود.
دسته هاي كرناچي مشتمل بر دو سر گروه و بين پنج تا هفت نفر كرناچي هستند و گاهي سر كرناچي كه رهبري كرناچيان را برعهده دارد، آهنگي را شروع به نواختن مي كند و كرناچيان از وي پيروي مي نمايند؛ يا او آهنگي را مي نوازد و كرناچيان ديگر، دم مكمل آن را مي نوازند. سركرناچي آهنگ <امام سر مي دهد> و كرناچيان يا حسين را در دميدنشان بيان مي كنند و اين نواختن معمولا تا زمان خستگي ادامه دارد و گاهي هم كرناچيان پيشاپيش هيات ها در بيرون از مسجد حركت مي كنند. به گفته برخي كرناچي ها هنر كرنازني چندين قرن است كه در خاندانشان موروثي است. اگرچه امروز در اين مناطق، كرنا زني آن شور و حال گذشته را ندارد اما هنوز عاشقاني هستند كه اين رسم بر جاي مانده از نياكان خود را در ماه محرم انجام مي دهند.
استان مركزي (خمين و ساوه)
نخل گرداني يكي از آئين هاي ويژه عزاداري براي تكريم امام حسين(ع) در شهرستان خمين است كه سابقه آن به بيش از 400 سال مي رسد. در روز عاشوراي حسيني مراسم نخل گرداني كه از ديرباز از خاندان هاي قديم اين خطه نسل به نسل در ميان آنان به ارث رسيده است اجرا مي شود.
اين نخل به منزله خيمه گاه حضرت امام حسين (ع) با حالتي شبيه خيمه، از چارچوب هايي به شكل چادر صحرايي ساخته شده و با پارچه هاي سبز و مشكي، سپر و شمشير، كلاهخود و تصاوير معصومين (عليهم السلام) تزيين مي شود. اين نخل به روايتي تابوت آن حضرت است.
به هر حال، مراسم عزاداري سيد و سالار شهيدان كربلا در تمام نقاط كشور، جلوه و نمود گوناگوني دارد كه مختص و منحصر به همين چند شهر و استاني كه در اين گزارش آمد نيست. اين روزها در جاي جاي اين آب و خاك، پرچم هاي سياه در اهتزاز است. پرچم هايي به نشان عزاداري اباعبدالله الحسين(ع) و همدردي با آل الله و اهل بيت مظلوم آن پيشواي آزادگان جهان. فردا تاسوعاست. و ديگر روز، عاشورا. هر جا كه مي نگري، تمام شهر، تمام خيابانها، تمام كوچه ها، تمام خانه ها، تمام دلها، با نام و ياد كربلا گره خورده است. السلام علي الحسين و علي علي بن الحسين و علي اولاد الحسين و علي اصحاب الحسين.... در دلم به زمزمه درمي آيم و با شاعر خوب كشورمان <عبدالجبار كاكايي> همنوا و هم ناله مي شوم...
باز هم پژواك گام كيست اين؟
بر علم ها موج نام كيست اين؟
بر علم ها پاره هاي دل چراست؟
موج نام يا ابافاضل چراست؟
كوچه ها از دسته ها يكدست شد
باد از بوي علم ها مست شد
يك طرف بوي علم ها مي وزد...
يك طرف طوفان غم ها مي وزد...
*****************************************************************
متن وبلاگ
آيين هاي عزاداري ماه محرم همه ساله در سراسر ايران با شور و عشق خاص مردم به ابا عبدالله الحسين (ع) برگزار مي شود و عاشقان آن حضرت ارادت و تجديد ميثاق خود را هر سال در قالب عزاداري مستحكم تر مي كنند .
اين آيين هاي عزاداري به فراخور فرهنك و شيوه هاي مرسوم هر منطقه واستاني متفاوت است و از ديرباز همواره در قالب هيات هاي مذهبي و راه اندازي دستجات و تكايا برگزار شده است .
با وجود گذشت بيش از يكهزار سال از مصيبت شهادت امام حسين (ع) و ياران وفادارش - نه تنها از عمق اين حادثه كاسته نشده - بلكه هرچه مي گذرد- عاشورا قلمروي گسترده تر شده و آيين هاي عزاداري باشكوه بيشتري برگزار مي شود .
با نگاهي به تاريخ ايران درمي يابيم كه آيين هايي چون نخل گرداني و حمل تابوت هاي تمثيلي شهداي كربلا در شهر- در زمان آل بويه مرسوم بوده و در زمان قاجار نيز ساختن تكيه دولت توسط ناصرالدين شاه موجب رونق گرفتن تعزيه شد .
در زمان سلطنت رضاخان مير پنج - برپايي تعزيه و نمايش هاي تعزيه گونه به اين بهانه كه نوعي خرافات است - ممنوع اعلام شده بود ودر مقابل هيات هايي توسط وي راه اندازي شد كه در آن ارتشيان - درباريان و حتي خود شاه در ماه محرم در دسته هاي عزاداري شركت مي جستند.
امروزه روضه خواني و مداحي نسبت به ديگر آيين هاي مرسوم همچون تعزيه خواني - از توجه بيشتري برخوردار است
در اين مطلب سعي شده گوشه اي از آيين هاي عزاداري شهرهاي مختلف ايران در سوك سالار و سرور شهيدان بازگو شود .
میمه
مجلس روضه خواني همه ساله در تکاياو مساجد و بعضا منازل شخصي برپا مي شود و بيش از يك قرن از سابقه برگزاري آن مي گذرد .
بنا بر سنت ديرينه هيات هاي عزاداري ميمه از ميدان تعزيه در ليالي و ايام عاشوراي حسيني عزاداري و زنجير زني را آغاز و بعد به اماکني که دران افراد نذر دارند مي روند.
ميمه نزديک به ده هيات عزاداري داردکه مراسم خود را باشکوه غير قابل وصفي برگزار مي کنند.
همچنین در ميمه از اول محرم هرروز تعزيه خواني برگزار مي شود که روزهاي تاسوعا و عاشورا بي نهايت ديدني است .
يكي از عزاداري هاي سنتي ميمه ، برگزاري مراسم کفن پوشان و کوتل داران است که اين دو درقالب دو دسته عزاداري اوردگاه امام حسين ع را به تصوير مي کشند.
در ساير نقاط کشور مراسم هاي عزاداري به اين شرح است .
* آذربايجان
ماه هاي محرم و صفر در آذربايجان ماه هايي است كه مردم استان اعم از شيعه و سني و حتي اقليت ها از هر حركتي كه به نوعي بيانگر سرور و طرب باشددوري مي جويند
دراعتقادات محلي مردم استان توسل به دسته هاي عزاداري براي شفاي بيماران از سالار شهيدان جايگاه ويژه اي دارد طوري كه بارها مشاهده شده بيماراني ازهموطنان مسيحي مقيم شهرهاي استان نيز در مسير دسته هاي عزاداري نشسته و ازشهيدان كربلا طلب حاجت كرده اند در روزهاي تاسوعا و عاشورا در مناطقي از شهراروميه كه جمعيتي ازاقليت هاي ديني نيز در آن سكونت دارند مسيحيان زيادي را مي توان يافت كه همراه با ديگر مردم در مسير عبور دسته ها قرار گرفته و براي امام حسين (ع)و شهداي كربلا اشك مي ريزند
در عزاداري هاي مردم آذربايجان غربي به مانند برخي مناطق كشور از نماد -هايي مانند علم - كتل و اسب به عنوان مظهر ذوالجناح و گهواره به ياد حضرت اصغر طفل شيرخوار كربلا استفاده مي شود كه اين سمبل ها در ايجاد فضاي حزن واندوه به عزاداري ها نقش موثري ايفا مي كند
به اعتقاد مردم منطقه دادن نذري به گهواره علي اصغر موجب شفاي كودكان بيمار مي شود و دادن نذر به ذوالجناح نيز موجب گشايش در كارها خواهد شد
شبيه خواني نيز از جمله آيين هايي است كه معمولا در روز عاشورا در برخي ازروستاهاي شهرهاي اروميه - خوي - سلماس و ماكو انجام مي گيرد كه اين شبيه -خواني ها به نوعي بازسازي صحنه هاي روز عاشورا در صحراي كربلاست و چگونگي به شهادت رسيدن ياران امام حسين (ع) و خود آن حضرت است پخش نذورات از جمله نان فتير- شربت - شير داغ و حلوا در امام زاده هامرسوم است و حتي در برخي از امام زاده ها مردم گوسفند قرباني كرده و گوشت آن را در بين دسته ها پخش مي كنند
در سحرگاه روز سوم كه در اروميه به آن اهل قبيله گفته مي شود در برخي از مناطق تعدادي از جوانان در حالي كه لباس هاي عربي به تن كرده اند ازمساجد خارج شده و اشعاري را به مضمون زير مي خوانند اي اهل قبيله برويم جسم بي سر و بي كفن امام حسين (ع) را دفن كنيم
* خوزستان
سنج - دمام وبوق هر سه از سازهاي تشكيل دهنده همنوازي در آيين عزاداري ايام محرم در خوزستان است كه سابقه آن به بيش از 100 سال مي رسد و آن طوركه نقل شده اين شيوه از كشورهاي آفريقايي به دليل مسافرت هاي دريايي مردم جنوب - به ايران آورده شده است
بوق مخصوص از شاخ بلند و پيچ دار گاو - گاوميش - بز و يا گوسفند ساخته مي شود كه دميدن در آن و بصدا درآوردن آن كار بسيار مشكلي است در آبادان مجموع نوازندگان دمام و سنج بين پنج - هفت و گاهي 9 نفرمتغير است - بطوريكه يك نفر بعنوان اشكون در جلو صف دمام زنان قرارمي گيرد و ساير نفرات در طرفين او مي ايستند
در پايين صف دمام زنان - يك سنج زن قرار دارد و ساير سنج زنان در لابلاي دمام زنان جاي مي گيرند و براساس نت مشخص - نواي سنج و دمام را مي نوازند در اين خطه نوحه از اقبال بي نظير عمومي بهره مند است ومراسم سينه زني همراه با آواز نوحه كه خود نوعي ملودرام حزن انگيز است - تحقق مي يابد
اين مراسم با ترتيب و برنامه خاصي شروع و اوج آن زماني است كه نوحه خوان اعلام واحد مي كند
* خراسان جنوبي
شهرستان بيرجند مركز خراسان جنوبي نيز با فرارسيدن ماه محرم الحرام بانصب پرچم هاي سياه و علم هاي مخصوص عزاداري در مساجد- حسينيه ها و تكايا به عزاداري مي پردازند
سخنراني پيرامون فلسفه قيام عاشورا در اغلب مساجد و حسينيه هاي شهر وروستاهاي بيرجند- سينه زني - زنجيززني - روضه خواني - علم بندان - علم گرداني -نخل بندي - نخل گرداني - مشعل گرداني و تعزيه خواني ازشيوه هاي مراسم عزاداري ماه محرم در بيرجند است
برگزاري مراسم مشعل گرداني در روستاي خور و بركوه و سنك زني درروستاي درخش بيرجند- شبيه گرداني - تعزيه خواني - آتش زدن نمادين خيمه ها- راه اندازي كاروان هاي سبزپوش و سرخ پوش از ديگر آيين هاي سوگواري شهادت سالارشهيدان در روز عاشورا در اين شهرستان است
در مراسم مشعل گراني روستاي خور- مشعل به شكل استوانه اي است كه از 20تسمه آهني تشكيل شده كه بعضي ازآن ها بلندتر است و پايه مشعل فلزي و حدوددو متر ارتفاع دارد اين مشعل را در شب نهم محرم روشن مي كنند
درمراسم سنك زني روستاي درخش - سنك عبارت است از دو تكه چوب استوانه اي هشت سانتيمتري كه نخي از آن عبور كرده و در پشت دست قرار مي گيرد
اين روستا هشت نفر سنك زن دارد كه از شب پنجم محرم اين كار را همراه هيات با آهنك نوحه سينه زني يا زنجيرزني انجام مي دهند و يا نوحه جداگانه مي خوانند
مردم معتقدند كه سنك زني به نشانه سنگي است كه كفار به دندان رسول خدازده اند
* سمنان
اجراي تعزيه - تشكيل هيات هاي عزاداري - سينه زني و زنجيرزني - حركت شتران با كجاوه به عنوان نمادي از كاروان كربلا و اسرا- نخل گرداني - اطعام دادن و نذري دادن بويژه در شب هاي تاسوعا و عاشورا و شام غريبان از جمله سنت هايي است كه هر سال در ماه محرم در استان سمنان برگزار مي شود تعزيه يكي از اين سنت هاست كه طرفداران زيادي دارد- هنرمندان اين استان تعزيه را نوعي هنرنمايي براي تثبيت و تجلي نهضت حسيني و قيام عاشورامي دانند و معتقدند زيبايي نهضت كربلا در تعزيه ناب و اصيل متجلي مي شود
تعزيه در حقيقت نوعي پيام رساني است كه براي نهادينه كردن فرهنك عاشورامي توان از آن استفاده كرد
نخل گرداني به خصوص در شهرهاي سمنان و شاهرود مرسوم است كه نمادي ازتشييع جنازه امام حسين (ع) است - همچنين حركت شتران با كجاوه ها كه نمادي از كاروان كربلا و اسرا است
برپايي خيمه نيز يادآور خيمه هاي امام حسين (ع) در كربلاست - اطعام دادن ونذري دادن در ماه محرم مخصوصا در شبهاي تاسوعا و عاشورا به عزاداران حسيني يكي ديگر از رسوم اين استان به شمار مي رود مردم شهر شاهرود نيز از دوران قديم در روز پنجم محرم به ياد
جان فشاني هاي حضرت ابوالفضل العباس (ع)- آيين طوق بندان (علم بندان ) را باشور و احساسات مذهبي خاصي برگزار مي كنند
آنان با برپايي اين آيين نمادين نشان مي دهند كه اگر در هنگام شهادت علمدار كربلا نبودند كه به ياريش بشتابند امروز همه آماده اند تا به ياد آنروز علم حضرت ابوالفضل العباس (ع) را برافراشته نگاه دارند
تكيه بازار شاهرود كه به تكيه زنجيري معروف است و از بزرگترين تكاياي اين شهر شاهرود به حساب مي آيد وظيفه جمع آوري طوق ها و برگزاري دسته طوق -بندان را بر عهده دارد
عاشقان ابوالفضل العباس (ع) سپس در قالب هياتي به سوي مساجد و تكاياي ديگر به راه مي افتند و در طول مسير به چاوشي و خواندن مصيبت مي پردازند
* سيستان و بلوچستان
نوحه خواني - سينه زني - زنجيرزني - برگزاري زيارت عاشورا- تعزيه خواني ازجمله آيين هاي معمول مردم سيستان در ايام محرم به شمار مي رود پخت حليم و شعله زرد- امتناع مردم سيستان از پخت غذا در سه روز قبل ازواقعه عاشورا- پشت بام رفتن ريش سفيدان و تلاوت قرآن و ذكر دعا براي اعلام رسيدن ماه محرم و برگزاري مجالس روضه و عزاداري در منازل از جمله آداب خاص مردم سيستان در ماه محرم و 18 روز پس از آن است تعزيه درسيستان به صورت روز شماراجرا مي شود به اين صورت كه شبيه خوانان هر روز ماه محرم را به يكي از ياران امام حسين (ع) مثلا حضرت علي اكبر(ع)و يا حضرت ابوالقضل (ع) اختصاص مي دهند
در بلوچستان مردم اهل تسنن با آغاز ماه محرم خود را در سوك سرور و سالارشهيدان سهيم دانسته و با اجراي برنامه هاي وعظ و سخنراني درمحافل مذهبي به استقبال از اين ماه مي روند
با آغاز اولين روز از ماه محرم امامان جمعه - پيش نمازان مساجد و ملايان اهل تسنن با سخنراني در مساجد و محافل مذهبي - مردم را از اهميت اين ماه آگاه مي سازند و با روايت احاديت مختلف سعي دارند مظلوميت امام حسين (ع) ونقش وي در اسلام و همچنين عظمت اين ماه پر بركت را به نمازگزاران منتقل كنند
در ماه محرم زنان دست از انجام كارهايي مثل حصيربافي و سوزن دوزي برمي -دارند و بيشتر سعي دارند خود را با ذكر و تسبيح و نماز و روزه مانوس كنند
اكثر مردمان بلوچستان و برادران و خواهران اهل تسنن روزهاي تاسوعا وعاشورا روزه مي گيرند- آنها بر اين باورند كه گرفتن روزه در اين ايام اجرو ثواب بسياري دارد
پخت انواع غذاهاي محلي از قبيل حلوا- خورشت و برنج و همچنين پخش شير وخرما ميان خانواده هاي كم درآمد از ديگر آيين هاي روزهاي تاسوعا و عاشورادر بلوچستان است
مردم چابهار با برپايي آيين هاي نوحه خواني - تعزيه - روضه خواني - سخنراني -سينه زني و زنجير زني همچنان ياد قيام سرور و سالارشهيدان را زنده نگاه داشته اند
در ظهر عاشورا مردم محلي در بندر مرزي چابهار با آداب و رسوم خاصي باآتش زدن خيمه ها به ياد اسيران كربلا بر سر و سينه مي زنند و با حضرت زينب (س ) و اسيران همدردي مي كنند
زنان پاكستاني مقيم چابهار نيز دردهه اول محرم بانوحه خواني و برپايي آيين هاي ويژه به سوگواري پرداخته و در شب تاسوعا نيز با بستن حجله حضرت قاسم به عزاداري خاص حصر قاسم مي پردازند
گيلان
اعتقاد و باور خاص مردم به حضرت ابوالفضل العباس - علي اكبر- علي اصغر-حربن يزيد رياحي و زنان و كودكان سيدالشهداء در اين ايام و برگزاري آيين -هاي ويژه سوگواري به نام آنان نمونه ايي ازباورداشت هاي مذهبي مردم اين استان است
يكي از آيين هاي عزاداري در اين ماه علم بندي است كه از يك روز مانده به ماه محرم تا روز هفتم اين ماه در مناطق شهري و روستايي استان گيلان برگزار مي شود
درروز اول اين مراسم مردم مناطق مختلف با پذيرايي از عزاداران در مساجدو حسينيه ها در بعد از ظهر با تشكيل دستجات مختلف سينه زني و خواندن نوحه پرچم هاي سياه را به نشانه عزاداري سيدالشهداء به بالاي سردر مساجد وگنبدهاي آن نصب مي كنند
اين مراسم در دهكده تاريخي ماسوله و شهرستان مذهبي آستانه اشرفيه جلوه -ايي ويژه دارد و هرساله افراد مختلفي براي شركت دراين مراسم به اين روستامي آيند
پخت نوعي شيريني به نام ككه يا كشته - دادن شربت و نصب منبع هاي آب در اطراف مساجد و سطح شهر- اطعام دهي - پرداخت نذورات - راه اندازي علم و كتل - حمل پرچم هاي سبز با عبارت هاي يا حسين شهيد به وسيله كودكان و نوجوانان و سقاشدن كودكان سياهپوش با عنوان نذر حضرت علي اصغر (ع) ازجمله جلوه هاي زيباي آيين هاي سوگواري در اين منطقه است
* مازندران
برخي از مردم در يكي دو روز قبل از ماه محرم در استقبال از اين ماه درخانه خود مراسم روضه خواني برپا مي كنند و اطعام مي دهند
يكي از آيين خاص ماه محرم در مازندران ايين نخل گرداني در روستاي نوا در شهرستان آمل است
از روز اول تا هفتم محرم مردم به عزاداري مي پردازند و سعي مي كنند دراين روزها كليه نذورات خود را ادا كنند و براي مراسم نخل گرداني آماده شوند
در روز هفتم محرم - مردم روستاي نوا و بسياري از اهالي اطراف به كنارنخلي مي روند و به آن سلام مي كنند روز هشتم محرم نخل را بيرون مي آورندو در محله ها مي گردانند مردم نيز به همراه نخل مي روند در روز هشتم - نهم و دهم -همراه نخل گرداني - نذوراتي مانند شير بين مردم توريع مي شود نخل را به در هر خانه كه مي برند- صاحب خانه نذر خودمانند شربت - خرما شير- دود كردن اسپند را به جاي مي آورد و اگر نذرقرباني كردن گوسفند باشد قرباني مي كند
در شامگاه عاشورا- كه شام غريبان است - نخل را دور محل مي گردانند وهمه مردم پابرهنه و شمع به دست همراه نخل به امامزاده محل مي روند و تاصبح به سينه زني و عزاداري مي پردازند
دسته گرداني يكي ديگر از مظاهر مشخص مراسم عزاداري در ايام محرم است كه با اشكال زنجيرزني - سينه زني - شام غريبان و مراسم قوم بني اسد - نواي ياحسين را از مساجد و تكايا به خيابان ها مي كشاند و جلوه هاي عشق و ارادت مردم به امام حسين (ع) و خاندان مطهرش را به رخ عالم مي كشد
برخي از روستاها از گذشته در اين دو روز پذيراي عزاداران حسيني بوده اندو همچنان با حفظ اين سنت در روزهاي عاشورا و تاسوا از همه كساني كه براي عزاداري مي ايند پذيرايي مي كنند
اين كار به صورت عمومي صورت مي گيرد و همه مردم روستا در اين روز درحد مقدورات خود براي عزاداران غذا تهيه مي كنند
از آداب و رسوم بومي منطقه غرب مازندران كه سال ها است نسل به نسل چون امانتي گرانمايه به نسل حاضر رسيده - آيين كرنازني در محرم است
كرنا زني ويژه عزاي امام حسين (ع) بوده و در محلاتي چون آخوند محله -نارنج بن - تالش محله فتوك و سادات محله شهرستان رامسر و برخي مناطق استان گيلان سابقه اي چند قرني دارد
امروز در معدود شماري از روستاهاي غرب مازندران و شرق گيلان مراسم كرنازني انجام مي گيرد و متاسفانه روز به روز اجراي اين آيين كم رنگتر مي شود اين آيين با آغاز ماه محرم شروع مي شد و در واقع نوعي وسيله براي اعلام برپايي سينه زني و نوحه خواني براي گرامي داشت شهداي كربلا بود و مردم باشنيدن طنين ناله كرنا در مجلس عزا حضور مي يافتند
معمولا هيات هاي عزادار عصر تاسوعا در مساجد جمع شده و شب عاشورا را تابه صبح در مسجد بيدار مي ماندند و در سپيده دم پس از اداي فريضه نماز صبحعزاداران پيشاپيش كرناچي ها به سوي گورستان ها حركت مي كردند
پيش از حركت دسته هاي سينه زني - نواي حزن انگيز كرنا در حالي كه سكوت همه جا را فرا گرفته بود-در فضاي مسجد طنين انداز مي شد و كساني كه مشتاق حضوردر عزاداري بودند با شنيدن صداي كرنا از دور و نزديك به مسجد مي آمدندو هيات را همراهي مي كردند
آيين كرنازني بيشتر به صورت دسته جمعي و درمحوطه مسجد انجام مي گرفت و علاوه بر روزهاي تاسوعا و عاشورا در سوم و هفتم شهادت امام حسين (ع) ويارانش نيز كرنا نواخته مي شد
دسته هاي كرناچي مشتمل بر دو سر گروه و بين پنج تا هفت نفر كرناچي بودندو گاهي سر كرناچي كه رهبري كرناچيان را بر عهده داشت آهنگي را شروع به نواختن مي كرد و كرناچيان از وي پيروي مي كردند يا او آهنگي را مي نواخت وكرناچيان ديگر دم مكمل آن را مي نواختند
سركرناچي آهنك يا امام سر مي داد و كرناچيان ياحسين را در ميدنشان بيان مي داشتند و اين نواختن تا زمان خستگي ادامه داشت و گاهي هم كرناچيان پيشاپيش هيات ها در بيرون از مسجد حركت مي كردند به گفته برخي كرناچي ها هنر كرنازني چندين قرن است كه در خاندانشان موروثي است
گرچه امروز در اين مناطق - كرنا زني آن شور و حال گذشته را ندارد اما
عاشقاني هستند كه اين رسم بر جاي مانده از نياكان خود را هنوز در ماه محرم انجام مي دهند
* مركزي (خمين و ساوه )
نخل گرداني يكي از آيين هاي ويژه عزاداري براي تكريم امام حسين (ع) درشهرستان خمين است كه سابقه آن به بيش از 400 سال مي رسد در روز عاشوراي حسيني مراسم نخل گرداني كه از ديرباز از خاندان هاي قديم اين خطه نسل به نسل در ميان آنان به ارت رسيده است اجرا مي شود
اين نخل به منزله عماري حضرت امام حسين (ع) با حالتي شبيه خيمه - ازچارچوب هايي به شكل چادر صحرايي ساخته شده و با پارچه هاي سبز و مشكي - سپروشمشير- كلاه خود و تصاوير معصومين تزيين مي شود اين نخل به روايتي به منزله خيمه امام حسين (ع) و به روايتي تابوت آن حضرت است